Сокуоннар хайдах оҥоһуллалларый? Сокуон олоххо киириэн иннинэ олохтоохтор интэриэстэрин таарыйар, баар балаһыанньаны аахсар үгүс дьүүллэһии, кэпсэтии барар. Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтэ олохпут биир сүрүн боппуруостарын быһаарар кэмитиэтинэн буолар. Ол курдук, кэмитиэт биэс сыллаах үлэтин түмүгүнэн 56 өрөспүүбүлүкэ сокуонун, Ил Түмэн 96 уурааҕын ылыныыны көҕүлээбит. Кэмитиэт 57 мунньаҕы, 8 парламент истиилэрин, сытыы боппуруостары дьүүллэһэр 12 “төгүрүк остуолу”, 5 бырабыыталыстыба чааһын тэрийэн ыыппыт. Өрөспүүбүлүкэ Судаарыстыбаннай Мунньаҕын Госдумаҕа киирэр 8 федеральнай сокуонун барылын көҕүлээбит.

 

Бэһис ыҥырыылаах Ил Түмэн мунньаҕа “Саха Өрөспүүбүлүкэтин сорох территориятын ракета тобохторун түһэрэр сиргэ туһаныы” диэн боппуруоһу көрүүттэн саҕаламмыт. “Роскосмос” корпорацияны кытары үлэлэһии түмүгэр ракета тобохторо түһүөхтээх сир кыраныыссатын эбии 13 км ыраах тэйитэн биэрбиттэр.

 

Кэлиҥҥи сылларга Сир кодексыгар сүрүн көннөрүүлэр киирдилэр. Олохтоох оҥорон таһаарыыны сайыннарар сыалтан уонна инвестиционнай бырайыактар олоххо киллэриллэллэринэн, үрдүкү салалта иннигэр инфраструктураны тэрийэр уонна бизнеһи сайыннарар сорук турар. Онон дьокутааттар бөдөҥ инвестиционнай бырайыактарынан үлэлиир юридическай сирэйдэргэ уонна, албыннаппыт дольщиктар кыһалҕаларын быһаарар сыалтан, учаастактары туорга таһаарбакка эрэ, кинилэргэ биэрэр туһунан быһаарыыны ылбыттар.

 

Кыаммат араҥаҕа уонна элбэх оҕолоох ыалларга социальнай көмөнү оҥоруу – бу өрөспүүбүлүкэ биир сүрүн соруга. Ол курдук, Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтэ элбэх оҕолоох ыалларга сири биэрии бэрээдэгин эбэн-сабан, тупсаран биэрэр Сир кодексыгар көннөрүүлэри бэлэмнээбит.

 

Ханнык сытыы боппуруостар көтөҕүллүбүттэрэй? “Уһук Илиҥҥи гектар” сокуонун тула кэпсэтии, Томтордооҕу сир аннынааҕы баайдаах сири туһаҕа таһаарыы, ракета тобохторо түһэр сирдэрин арыйыы, Улахан Ботуобуйаҕа уу хаайар тутуутун, гааһы оҥорон таһаарар собуот тутуллар кыаҕын, булчут ыттары сөпкө эрчийии туһунан уонна да атын боппуруостар тустаах экспердэри кытары дьүүллэһиллибиттэр.

 

 

2017 сыл Арассыыйаҕа Экология уонна ураты харыстанар территориялар сылларынан биллэриллибитэ. Ол эрээри Ил Түмэн сис кэмитиэтэ тулалыыр эйгэни харыстыыр хайысхаҕа үлэтэ ол сылтан эрэ көхтөөхтүк ыытыллар диир сыыһа. Экология бэлиитикэтигэр уонна айылҕаны харыстыыр үлэҕэ сыһыаннаан сокуоннар үгүстэр. Ол курдук, өрөспүүбүлүкэбит кэскилин уһансар биир сүрүн докумуон – СӨ Экологическай доктрината ылыллыбыта. Былырыын олунньу 28 күнүгэр Судаарыстыбаннай Мунньах Доктрина олоххо киирэр бэрээдэгин уонна дьаһалларын туһунан уураах таһаарбыта. Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтэ өрөспүүбүлүкэ үс сүрүн сокуонун көҕүлээччинэн буолар — “СӨ территориятыгар үлэлиир, айылҕа ресурсаларынан туһанар хампаанньалар социальнай уонна экологическай эппиэтинэстэрин туһунан”, “Ирбэт тоҥу харыстааһын уонна сөптөөхтүк туһаныы туһунан”, “Саха Өрөспүүбүлүкэтин территориятыгар баар географическай эбийиэктэргэ аат иҥэрии туһунан этии бэрээдэгин көрөр туһунан”. Бүтэһик ааттаммыт сокуон былырыын сааскы сессияҕа ылыллыбыта. Сокуон ылыллыан иннинэ бу боппуруос сүрдээх мөккүөрдээх этэ. Ханнык судаарыстыбаннай уорган өрөспүүбүлүкэбит географическай эбийиэктэригэр аат иҥэрэр боломуочуйалааҕа биллибэтэ. Сокуон ылыллыбытын кэннэ барыта чуолкайданан, мөккүөр тахсыбат буолла. Аат иҥэриллэригэр олохтоохтор санаалара учуоттанарын туһунан сокуоҥҥа суруллар. Оттон “Ирбэт тоҥу харыстааһын уонна сөптөөхтүк туһаныы туһунан” өрөспүүбүлүкэ сокуона былырыын ахсынньыга бастакы ааҕыыга ылыныллыбыта. Кэмитиэт чилиэннэрэ маныаха атылыы Федеральнай сокуон барылыгар эмиэ үлэлэһэллэр.

 

Ил Түмэн сис кэмитиэтэ Экологтар иккис сийиэс­тэригэр кыттыыны ылбыт. Сийиэскэ кэмитиэт тэрийиитинэн, экология куттала суох буолуу­тугар уонна тулалыыр эйгэни харыс­таа­һыҥҥа сыһыаннаах сокуоннар суолталарын дьүүл­лэһэр былаһааккатыгар көх­төөх кэпсэтии тахсыбыт. Оттон Өрөспүүбүлүкэ бэрэстэбиитэллээх уорганнарын дьокутааттарын I сийиэһин иһинэн Ил Түмэн сис кэмитиэтэ сир боппуруостарыгар уонна тулалыыр эйгэни харыстааһыҥҥа баар кыһалҕалар тустарынан “төгүрүк остуол” тэрийэн ыыппыт. Манна Саха сирин үгүс муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллэрэ кыттаннар, олус көдьүүстээх кэпсэтии тахсыбыт. Бу дьүүллэһиилэргэ туруорсуллубут этиилэр сийиэс түмүк уурааҕар киир­биттэрэ.

 

 

Кэлиҥҥи сыллар кэмитиэттэн күүстээх үлэни эрэйбиттэрэ. Ол курдук, үөһэ бэлиэтээн ааспыппыт курдук, “Уһук Илиҥҥи гектар туһунан” сокуоҥҥа ордук Саха сирин парламеныттан көннөрүүлэр, этиилэр киирбиттэр. Итиэннэ кэмитиэтинэн көмүһү хостооһун, сир баайын көрдүүр сыаллаах сири үөрэтэр үлэлэргэ ойууру туһаныы боппуруостара көрүллүбүттэр. “Марха өрүс бассейы­нын экологическай туругун туһунан” парламент истиилэригэр ылыныллыбыт рекомендациялар олоххо киирэллэрин хонтуруоллуур мунньахтар ыытыллыбыттар. Итиэннэ кэмитиэт үлэтин биир сүрүн хайысхатынан федеральнай сокуоннары тупсарыыга үлэлэһии уонна РФ Судаарыстыбаннай Думатын уонна РФ субъектарын судаарыстыбаннай мунньахтарын кытары сүбэнэн үлэлиири тэрийии буолар.

 

Сир баайын туһанааччылары кытары бииргэ үлэлэһиигэ кэмитиэт ураты болҕомто уурар. Ол түмүгэр кэккэ сир баайын туһанааччылар муниципальнай тэриллиилэри кытары сөбүлэһии түһэрсибиттэр. 2017 сыл сааскы сессиятын кэмигэр Госдумаҕа, сокуону көҕүлээһин быһыытынан, “Сир аннын баайын туһунан” РФ сокуонун 12 уонна 16 ыстатыйаларыгар уларытыы киллэрэр туһунан” федеральнай сокуон барылын киллэрбиттэр. Уларытыы сир аннын туһаныы туһунан лицензия ис хоһоонугар баар РФ субъегын уонна муниципальнай тэриллиитин социальнай уонна экономическай сайдыытыгар кыттар усулуобуйа балаһыанньатыгар сыһыаннаах.

 

Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев Госдума айылҕа ресурсаларыгар, бас билиигэ уонна сир сыһыаннаһыыларыгар кэмитиэтин иһинэн экспердэр сэбиэттэрэ “Уһук Илиҥҥи гектар туһунан” Федеральнай сокуоҥҥа уларытыылары киллэрэр туһунан” сокуон барылын ырытыһар мунньаҕар Саха сирэ тутуһар позициятын иһитиннэрбитэ. Итиэннэ Госдума тустаах кэмитиэтэ тэрийбит “Айылҕа баайын туһаныы социальнай эппиэтинэһэ: экологическай экспертиза институтун сайыннарыы проблемалара” диэн “төгүрүк остуолугар” Саха сирин парламеныттан сир баайын туһанааччылар социальнай уонна экологическай эппиэтинэстэрин тустарынан кэккэ этиилэри киллэрбитэ.

 

Мамонт муоһун көрдөөн булууну сокуонунан салайыы чэрчитинэн үлэҕэ Саха сирин парламенын сис кэмитиэтэ утумнаахтык үлэлэһэр. Ол курдук, Владимир Прокопьев Госдума айылҕа ресурсаларыгар, бас билиигэ уонна сир сыһыаннаһыыларыгар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин Н.П.Николаевы кытары оробуочай көрсүһүүгэ “Арассыыйа айылҕатын ураты ресурсатын – мамонт фаунатын сөптөөхтүк туһаныы туһунан” диэн федеральнай сокуон барылын киллэрбит. Бу көрсүһүүгэ айылҕа ресурсаларын сөптөөхтүк туһаныы туһунан боппуруостары кэпсэппиттэр.

 

 

Экология сылын иһинэн РФ регионнарыгар киэҥ далаа­һыннаах тэрээһиннэр буолбуттар. Уфаҕа норуоттар икки ардыларынааҕы экологическай форумҥа Владимир Прокопьев көхтөөхтүк кыттыбыт. “Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр экологическай бэлиитикэни олоххо киллэриигэ экологическай үөрэхтээһин уонна сырдатыы оруола” диэн тиэмэҕэ дакылаата улахан сэҥээриини ылбыт. Итиэннэ Экология сылыгар ыытыллыбыт тэрээһиннэр барыллааһын түмүктэрин туһунан Казань куоракка буолбут Федеральнай экологическай сэбиэт мунньаҕар иһитиннэрбит.

 

“Биирдиилээн баҕа өттүнэн балыктааһын” (“О любительском рыболовстве”) сокуон барылын оҥоруу көхтөөхтүк ыытыллыбыт. Ол курдук, Госдума дьокутаата Галина Данчикованы кытары “Биирдиилээн баҕа өттүнэн балыктааһын” федеральнай сокуон барылыгар киллэриллибит көннөрүүлэри туруулаһыы үлэтэ салгыы ыытыллар. Көннөрүүлэр аҕыйах ахсааннаах төрүт олохтоохторго балыктыыр сирдэри 49 сыл устата босхо туһаналларыгар көҥүл биэрэллэр, ол болдьоҕу уһатан биэрэр быраабы киллэрэр туһунан буолбута.

 

Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтэ РФ тустаах министиэристибэлэрин кытары үлэ ыытар. Ол курдук, дьокутааттар РФ айылҕа ресурсаларын министиэристибэтигэр бултааһыҥҥа анаммыт ойуур учаастактарын туһаныы төлөбүрүн улаатыннарар туһунан уураах барылын сыаналыыр этиилэри ыыппыттар. Итиэннэ Ил Түмэн дьокутааттара 2030 сылга диэри Арассыыйа ойуурун бырамыысыланнаһын сайыннарыы стратегиятын барылыгар бэйэлэрин этиилэрин киллэрбиттэр.

 

Булт хаһаайыстыбатын салаатын сайыннарыыга Саха сирин парламенын көрүүлэрин “Росохотрыболовсоюз” ассоциациятын сийиэһигэр Владимир Прокопьев иһитиннэрбит.

 

Ити курдук, кэлиҥҥи сылларга кэмитиэт өрөспүүбүлүкэ олоҕор суолталаах боппуруостарынан үлэлээбит. Бултуур, балыктыыр сирдэр, учаастактары туһаныы, элбэх оҕолоох ыалларга сир биэрии, сир баайын туһанааччылары кытары үлэ, “Уһук Илиҥҥи гектар туһунан” сокуонунан сир ылыы, экологияҕа куттал суох буолуутун тэрийии туһунан уонна да атын боппуруостар кэмитиэт болҕомтотун киинигэр тураллар.