Саха Республикатын Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэнин) Бэрэссэдээтэлэ А.Н.Жирков уһулуччулаах судаарыстыбаннай деятель, суруйааччы  П.А.Ойуунускай төрөөбүтэ 120 сылыгараналлаах республика уонна Дьокуускай куорат уопсастыбаннаһынүөрүүлээх мунньаҕар тыл этиитэ

 

“Чуҥкук историялаах омук – дьоллоох омук”,– диэн биир муударай киһи этэн турардаах. Оннук суолунан биһиги норуоппут барбатаҕа. Саха норуотун историята аймалҕаннаах быстыыны-ойдууну сэргэ дьоллоох түгэннэринэн толору. Биһиги норуоппут элбэх норуоттар историяларын уҥуордаабыта, тыыннаах тахсан, чөл хаалбыта, инники сайдыыга уонна чэчирээһиҥҥэ эрэлин сүтэрбэтэҕэ. Норуот бары санаата, ырата уонна үтүөҕэ дьулуһуута, норуот бүтүн историята уонна аан дойдуну анаарыыта биһиги өбүгэлэрбит хаалларбыт улуу нэһилиэстибэлэригэр – саха эпоһыгар олоҥхоҕо  түмүллүбүтэ. Олоҥхо – бу биһиги историябыт, бу биһиги уруккубут, билиҥҥибит уонна инникигэ дьулуһуубут.

 

П.А.Ойуунускай улуута саха эпоһын бу аналын үгүстэртэн ордук сытыытык уонна дириҥник өйдөөбүтүгэр көстөр уонна ити улуу нэһилиэстибэ көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэн  иһэрин туһугар бүтүн олоҕун анаабыта. Кини история түһүлгэтигэр биһиги норуоппут туһугар улахан былдьаһыктаах кэмҥэ таҕыста. Олоҥхону тумна, саба сатаабыт кэмнэригэр Платон Алексеевич  тус бэйэтинэн саха норуотун биир саамай  биһирэнэр “Дьулуруйар Ньургун Боотур” олоҥхотун араас варианнартан хомуйан биир сюжекка киллэрбитэ.

Саха эпоһын судаарыстыба кыттыытынан утумнаахтык, былааннаахтык үөрэтиини, хомуйууну уонна харайыыны аан бастаан Ойуунускай олохтообута. Бу үлэ 20-30 сылларга саҕаламмыта. Биһиги кэммитигэр саха эпоһын киһи аймах тылынан уус-уран культурнай нэһилиэстибэтин шедевринэн билинии кэнниттэн ити үлэ саҥалыы салҕанар. Республикаҕа “2012-2013 сылларга Саха сирин норуоттарын духуобунай-культурнай сайдыыларын усулуобуйатын олохтооһун” судаарыстыбаннай тосхол, “Олоҥхону өйөөһүн” хос тосхоло оҥоһуллан ылыллыбыттара.

 

Сыл аайы көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэн иһэр культура уһулуччулаах пааматынньыгын быһыытынан саха норуотун героическай эпоһын -- Олоҥхону харыстааһыҥҥа, үөрэтиигэ уонна тарҕатыыга судаарыстыбаттан үгүс үп-харчы көрүллэр. Бу үлэ салгыы ыытыллыахтаах.

 

Олоҥхо Уон сылын бэлэмниир уонна ыытар Саха Өрөспүүбүлүкэтин национальнай тэрийэр кэмитиэтэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин Президенигэр Егор Борисовка 2006 сыллаахха биллэриллибит Олоҥхо Уон сылын салгыы тэрийэн ыытар туһунан этиини киллэрбитэ. Бу, мин санаабар, судаарыстыба өттүттэн сөптөөх сыһыан, ол биһиги сүдү айымньыбытын Аан дойду эйгэтигэр таһааран салгыы харыстыыр, сайыннарар, үөрэтэр кыахпытын кэҥэтиэҕэ, ол эбэтэр, биһиги тылынан уус-уран айымньыбыт баайыгар тирэҕирэн, норуоппут культурата уонна историята сайдар саҕахтара өссө кэҥиэҕэ.

 

Атын дойду норуоттара биһиги норуоппут туһунан билиилэрэ-көрүүлэрэ, норуоппут айымньытын күүһүн уонна культурнай кыаҕын иҥэринэн өйдөөһүннэрэ үксүгэр биһиги героическай эпоспытын билсиһииттэн, үөрэтииттэн уонна билииттэн саҕаланар.

 

Бу күннэргэ Бишкеккэ «Дьулуруйар Ньургун Боотур» олоҥхону кыргыз тылыгар тылбаастааһыҥҥа сүбэ мунньах буолуоҕа. Ону тэҥинэн кыргыз “Манаһа” сахалыы тылбаастана сылдьар. Дьокуускайга Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет көмөтүнэн “Манас” сахалыы тылбаастанар. Сотору Великобританияҕа Лондоҥҥа «Дьулуруйар Ньургун Боотур» саха эпоһа английскайдыы тылбааһын сүрэхтэниитэ буолуоҕа. Ити курдук, Олоҥхо биһиги культурнай эйгэбитин кэҥэтэр. Аан дойду норуоттара биһиги уус-уран тылынан баайбытыгар дириҥ ытыктабылларын биллэрэн, ис сүрэхтэриттэн ылыналлар, оттон эпос биһиги норуоппутугар аан дойду эйгэтигэр кэрэтик уонна дьоһуннук тахсарыгар  тирэх буолар.

 

Ытыктабыллаах үөрүүлээх мунньах кыттыылаахтара!

 

Бүгүн -- бэлиэ күн. Бу бириэмийэни, 1966 сылтан – биһиги республикабыт миниистирдэрин Сэбиэтэ олохтообут сылыттан – саҕалаан,  литература, искусство, архитектура эйгэтигэр киэҥ уопсастыбаннай биһирэбили ылбыт, Саха өрөспүүбүлүкэтин национальнай баайынан билиниллибит сүдү айымньыларын иһин  70-тан тахса киһи ылбыта. Профессор, историческай наука доктора, П.А.Ойуунускай үлэтин туһунан билиини кэҥэппит чинчийээччилэртэн биирдэстэрэ Георгий Прокопьевич Башарин П.А.Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэни олохтуур өрөспүүбүлүкэтээҕи хамыыһыйа бастакы бэрэссэдээтэлинэн 26 сыл устата үлэлээбитэ. 1992 сылтан бу хамыыһыйа бэрэссэдээтэлинэн кини үөрэнээччитэ уонна утумнааччыта, историческай наука доктора Василий Николаевич Иванов салайар.

 

Бүгүҥҥү күҥҥэ П.А.Ойуунускай аатынан Саха Республикатын Судаарыстыбаннай бириэмийэтэ икки уһуллуччу дьоҕурдаах  дьоҥҥо ананар. Олортон биирдэстэрэ – народнай суруйааччы, республика уонна Россия искусстволарын үтүөлээх деятелэ, норуоттар икки ардыларынааҕы уонна Россиятааҕы элбэх бириэмийэлэр лауреаттара, Россия биллэр-көстөр суруйааччыларыттан биирдэстэрэ, Россия Суруйааччылары союһун бырабылыанньатын чилиэнэ Николай Лугинов.

Иккис бириэмийэ Саха ойуулуур-дьүһүннүүр искусствотын сайдыытыгар улахан кылаатын уонна таһаарыылаах айар үлэтин иһин лауреат аатын иҥэрэн туран, саха аныгы живопиһын биир саамай талааннаах бэрэстэбиитэлигэр, Саха Республикатын искусствотын үтүөлээх деятелигэр Андрей Чикачевка туттарыллар. Бу саалаҕа кини айар үлэтин билбэт кини суох буолуо дии саныыбын. Ойуунускай бириэмийэтин саҥа лауреаттарыгар төрөөбүт норуоппут культуратын салгыы албан аатырдар туһугар олорорго, үлэлииргэ, айарга баҕарыаҕыҥ!