2011 сыл ахсынньы 14 күнүгэр Саха Республикатын народнай депутаттара Ил Тумэн ХХХI уочараттаах пленарнай мунньаҕар «Саха Республикатын 2012 сыллаах государственнай бюджетын туһунан» сокуону бүтэһиктээх ааҕыыга ылыннылар.

Бу боппуруоска парламентарийдар иннилэригэр Ил Түмэн бюджекка, үпкэ, түһээн уонна сыана политикатыгар, бас билии уонна приватизация боппуруостарыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Александр Уаров тыл эттэ. Кини Саха сирин бюджета социальнай туһаайыытын сүтэрбэтэҕин бэлиэтээтэ. Бюджет барылын оҥоруу 2012-2016 сыллардаах Саха сирин социальнай-экономическай сайдыытын барыллааһын базовай варианыгар олоҕуран барбыт.

Александр Уаров бэлиэтииринэн, республикатааҕы сүрүн үп докумуонун барылын дьүүллэһиигэ Ил Түмэҥҥэ улахан үлэ барда. Ол курдук, бу докумуон парламент бары кэмитиэттэригэр көрүлүннэ, видеоконференция көмөтүнэн депутаттар, правительство чилиэннэрэ, министиэристибэлэр уонна биэдэмистибэлэр, олохтоох бэйэни салайыныы толоруулаах уонна бэрэстэбиитэллээх органнарын, общественнай тэрилтэлэр, маассабай информация ситимнэрин салайааччылара уонна эппиэттээх үлэһиттэрэ кыттыылаах публичнай истиилэр аастылар. Маны тэҥэ, государственнай тустаах тосхоллор туһунан правительственнай чаас тэриллэн ыытыллыбыта.

Саха Республикатын 2012 сыллаах госбюджетын сүрүн көрдөрүүлэрэ валовай регионнааҕы бородуукта кэриҥэ 452,5 млрд. солк буолуоҕун уонна инфляция таһыма сылга ортотунан 6,2% тэҥнэһиэҕин учуоттаан быһаарылыннылар,

Бюджет бу барылын уруккуттан сүрүн уратыта – кини государственнай тосхоллор уонна тосхоллорго киирбэт чаастан турар биир тиһилик буолар. Саха Республикатын социальнай-экономическай сайдыытын былаанныыр тиһик туһунан балаһыанньаҕа сөп түбэһиннэрэн, президент дьаһалынан 2012-2016 сылларга государственнай тосхоллор кэрискэлэрэ бигэргэммитэ. Бу кэрискэҕэ 5 сыл болдьохтоох барыта 37 государственнай тосхол киирбитэ.

Тосхол бюджетын оҥорорго тустаах ороскуоттар ыстатыйаларын таҥыыга сыһыан уларытылынна. Саҥа тустаах ыстатыйалар маннык буолаллар: тосхол, тосхол иһинэн ыстатыйалар, соруктар уонна тэрээһиннэр. 

2012 сыллаах Саха Республикатын государственнай бюджетын ороскуоттарын тосхоллоох чааһа үс хайысханан араарылынна: «Олох саҥа хаачыстыбата», «Инновационнай сайдыы уонна экономика модернизацията», «Көдьүүстээх государство». Хас биирдии государственнай тосхол икки варианнаах оҥоһуллубута. Бастакы вариаҥҥа государственнай тосхоллор үбүлээһиннэрин уопсай кэриҥэ 2012-2016 сыллардаах бары источниктарын ааҕан туран 1 217,1 млрд. солкуобайга тиийиэхтээх, иккис вариаҥҥа – 1 374,1 млрд. солкуобай.

Государственнай тосхоллор олоххо киириилэрин сүрүн түмүктэринэн үлэтэ суох буолуу таһыма 8,8%-тан (2011 сыл) 7,6%-ҥа диэри (2016 сыл) аччыырын, төрөөһүн уопсай коэффициена улаатарын, өлүү уопсай коэффициена намтыырын, олорор дьиэни ылыыга учуокка турар тулаайах оҕолор уонна төрөппүттэрин харалтата суох хаалбыт оҕолор ахсааннара аҕыйыырын, оскуола иннинээҕи саастаах оҕо тэрилтэлэригэр сылдьар оҕолор ахсааннара элбиирин, олорор дьиэ киириитин сыллааҕы кэриҥэ улаатарын уонна онтон да атын көрдөрүүлэри ситиһии буолуохтаах.

Иккис ааҕыы чэрчитинэн республикатааҕы сүрүн үп докумуонун барылыгар көннөрүүлэр көрүлүннүлэр уонна ылылыннылар. Бу көннөрүүлэр 2012 сыллааҕы бюджет дохуотун уонна ороскуотун көрдөрүүлэрин дьиэ-уот, коммунальнай хаһаайыстыба реформатыгар көмөлөһөр Фонда бырабылыанньатын Российскай Федерация хас биирдии субъектарыгар орочуоттаан үбүнэн көмө биэрии лимиитин улаатыннарыы туһунан быһаарыыларыгар сөп түбэһиннэрии бэрээдэгинэн оҥоһуллаллар.

Уларытыылар, маны тэҥэ, «СР муниципальнай тэриллиилэрин бюджетынан хааччыйыыны тэҥнээһин туһунан» уонна «Сэлиэнньэлэри бюджетынан хааччыйыыны тэҥнээһиҥҥэ Саха Республикатын муниципальнай оройуоннарын олохтоох бэйэни салайыныы органнарыгар сорох государственнай боломуочуйалары биэрэр туһунан» республикатааҕы сокуоннарга сөп түбэһиннэрии бэрээдэгинэн киллэрилиннилэр.

Манна даҕатан эттэххэ, дьиэ-уот, коммунальнай хаһаайыстыба реформатыгар көмөлөһөр Фонда бырабылыанньатын 2011 сыл сэтинньи 30 күнүгэр ылыммыт быһаарыытынан Саха сирэ элбэх квартиралаах дьиэлэр капитальнай өрөмүөннэригэр 65 мөл. 709 тыһ. солкуобай көмөнү уонна аварийнай туруктаах дьиэлэртэн гражданнары көһөрүүгэ эмиэ соччо суумалаах көмөнү ылыахтаах. 

Ол курдук, бары ылыллыбыт көннөрүүлэри учуоттаан туран, 2012 сыллаах бюджет сүрүн көрдөрүүлэрэ: дохуоттаах чааһа 109 млрд. 960,5 мөл. солкуобай, ороскуоттаах чааһа – 114 млрд. 354,1 мөл. солкуобай буолуохтаах. Дохуот уонна ороскуот улаатыыта 228 мөл. 205 тыһ. солкуобайга тэҥнэстэ. Дефицит кээмэйэ уларыйбата – 4 млрд. 393,6 мөл. солкуобай.

Бюджет барылын дьүүллэһиигэ Инвестиция тосхолугар, Саха сирин куораттарыгар уонна сэлиэнньэлэригэр кэккэ оскуолалары уонна балыыһалары тутууну үбүлээһиҥҥэ сыһыаннаах боппуруостары республика народнай депутаттара Михаил Деревяшкин, Зоя Корнилова, Андрей Кривошапкин, Александр Гаврильев ыйыттылар.

Куоластааһын түмүгүнэн Саха Республикатын 2012 сыллаах государственнай бюджетын туһунан сокуон бүтэһиктээх ааҕыыга ылылынна.

Ил Түмэн пресс-сулууспата