Ил Түмэн Арктика уонна төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттар проблемаларыгар сис кэмитиэтин көһө сылдьар мунньаҕа Томпо улууһун Тополинай бөһүөлэгэр ыытылынна. Бу тэрээһиҥҥэ Ил Түмэн дьокутааттара, кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Виктор Губарев, Елена Голомарева, Дмитрий Горохов, Георгий Артемьев, кэккэ министиэристибэлэр, департаменнар бэрэстэбиитэллэрэ кытыннылар.
 
Кэмитиэт көһө сылдьар мунньаҕар үс боппуруос дьүүллэһилиннэ. Ол курдук, «Томпо улууһа» МТ Тополинай сэлиэнньэтин холобуругар олоҕуран, СӨ Арктикатааҕы улуустарын уонна аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттара түөлбэлээн олорор сирдэрин тирэхтээх сайдыыларын тосхоллоро олоххо киириитин хаамыытын туһунан» улахан боппуруос бэбиэскэҕэ бастакынан турда.
 
Аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар кэлиҥҥи кэмнээҕи олохторун таһымын, үлэлээх-дьарыктаах буолууларын, үгэс буолбут үлэлэрин-хамнастарын туругун ырытан-анаалыстаан көрөн баран, дьыала бэрдэ суох диэн түмүк оҥоһуллубут. Хотугу улуус олохтооҕун дохуотун, олоҕун усулуобуйатын хаачыстыбатын, дьиэнэн-уотунан, олох-дьаһах араас өҥөтүнэн хааччыллыытын көрдөрүүлэрэ өрөспүүбүлүкэ орто көрдөрүүтүттэн биллэ намыһаҕа бэлиэтэммит. Аҕыйах ахсааннаах норуоттар төрөөбүт тылларын, национальнай култуураларын, үгэс буолбут олохторун укулаатын харыстааһын уонна салгыы сайыннарыы судаарыстыба өйөбүлүн уонна сэниэлээх көмөтүн эрэйэр.
 
Бу норуоттар олорор, үлэлиир айылҕаларыгар, кинилэр төрүт эйгэлэригэр урукку өттүгэр таһаарыллыбыт уонна билигин даҕаны салҕана турар араас хайысхалаах кэһиилэр улахан сэрэхтээхтэринэн ааҕыллыахтаахтар. Үйэлэргэ аһанан кэлбит төрүт ас-үөл кэмчитийиитин, медицинскэй хааччыллыы ситэтэ суоҕун түмүгэр дьон доруобуйатыгар оҕустарыыта улахан. 2006-2010 сс. статистика дааннайдара туоһулуулларынан, хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар ортолоругар хаан ыарыыта, аһы буһарар уонна тыынар уорганнар, эндокринологическай уонна психическэй ыарыылар элбэхтик тарҕаммыттар. Сэллигинэн ыалдьыы улахан.
 
Табаттан ылыллар бородууксуйа уонна бу салааҕа туһаныллар тиэхиньикэ, оттук-уматык, өҥө сыаналарын араастаһыытын улаханыттан, таба иитиитэ букатыннаах хоромньулаах салааҕа кубулуйбута ыраатта. Хотугу сиргэ производство уонна социальнай эйгэ инфраструктуралара туох да өрүһүлтэтэ суох хайдах ыһыллыбыттарынан тураллар. Табаһыт табатын ахсаанын элбэтиигэ, үрдүк хаачыстыбалаах бородууксуйаны ылыыга матырыйаалынай уонна моральнай интэриэстээх буолуутун төрүтэ суох буолбута эмиэ ыраатта. Таба ахсаана элбээбэтиттэн, бородууксуйа кыайан оҥоһуллубатыттан, ыстаада үлэһитэ быстар кыра төлөбүргэ сылдьар.
 
Арассыыйа Федерациятыгар табаһыт билигин саамай дьадаҥы уонна социальнай көмүскэлэ суох киһинэн буолла. Сылы эргиччи көс олохтоох киһи судаарыстыба өттүттэн медицинскэй, эргиэн уонна тырааныспар өҥөлөрүнэн төрдүттэн туһаммат. Бу этиллэр проблемалар түмүктэригэр таба иитииттэн ыччат эрэ буолбакка, уопуттаах элбэх үлэһит эмиэ тэйдэ.
 
Хотугу сири тэтимнээхтик бырамыысыланнай баһылааһын аҕыйах ахсааннаах норуоттарга араас өрүттээх куһаҕан дьайыыланна. Кинилэр олохторун укулаатын, төрүт эйгэлэрин алдьатыы салгыы таһаарылла турар түбэлтэтигэр, ол киһи айаҕар кыайан батаран эппэт куһаҕан түмүктээх буолуоҕа.
 
РФ-га төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттарга сыһыаннаах элбэх сокуон күүһэ күүстээх аакталар бааллар. Ол гынан баран, олор ахсааннара элбэҕэ хаачыстыбалаах буолууларыгар ырааҕынан кыайан эппиэттээбэт. Үксүлэрэ декларативнайдар, дьиҥ олоххо үлэлиир механизмнара ситэ ырытан оҥоһуллубатахтар. Бэйэ бэйэлэрин хатылаһыылара эбэтэр төттөрүтүнуун-утары ис хоһоонноох буолуулара үгүстүк көстөр. Ол түмүгэр бу аакталар, нуормалар көрүнньүк кумааҕыга эрэ киирэн сылдьаллар.
 
Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр көс олохтоох хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттарга туһуламмыт судаарыстыбаннай өйөбүл туһунан сокуон барыла ырытан оҥоһулунна. Бу сокуон барыла көс олохтоох норуоттар уратылаах статустарын, кинилэргэ олохтонор судаарыстыбаннай өйөбүл правовой төрүтүн чопчулуур.
 
Прокопий Иванов, автор хаартыскаҕа түһэриитэ
«Ил Түмэн» хаһыат