Киин быыбардыыр комиссия председателэ Анатолий Кривошапкин этэринэн, быыбар сокуонугар 2002 с. киирбит уларытыы киһи быраабын күөмчүлүүр. «Биһиги үгүс дьоммут, ол иһигэр булчуттар, балыксыттар, табаһыттар, отчуттар, командировкалаахтар, быыбар күнүгэр сатаан кэлбэккэ, бэйэлэрин куоластарын биэрбэккэ хаалаллар этэ. Бу киһи быраабын күөмчүлүүр. Владимир Путин ыам ыйын 5 күнүгэр 95-с №-дээх саҥа сокуонугар олоҕуран, быыбар күнүгэр сатаан кэлбэт дьон открепительнай удостоверение ылбакка эрэ куоластааһын ыытыллар сиригэр эрдэ тиийэн быыбардыы тураллара көҥүллэннэ», — диэн иһитиннэрбитэ Анатолий Денисович Россия сокуона тахсыбытын кэннэ.

 

 Сокуону оҥоруу ирдэбилинэн, Россия сокуона таҕыста да, регионнар бэйэлэрин истэригэр туһааннаах сокуоннарыгар уларытыыны киллэриэхтээхтэр. Ол сиэринэн иллэрээ күн Ил Түмэн мунньаҕар депутаттар быыбар сокуонугар сөп түбэһиннэрэн региональнай сокуоннары уларытан биэрдилэр. Барыта 73 уларытыы киирдэ. Биир улахан уларытыынан открепительнай удостоверение оннугар эрдэ куоластааһын систематын олохтооһун буолар. Тутуу уонна сокуону таһаарыы сис комитетын председателэ Алексей Еремеев этэринэн, открепительнай удостоверение оннугар эрдэттэн куоластааһын системата киириэҕэ. «Бу иннинэ быыбарга сатаан кэлбэт дьон открепительнай удостоверениенан куоластыыллар этэ. Ол эрээри, сыл-хонук бу система табыгаһа суоҕун көрдөрдө. Холобур, ааспыт быыбарга 6 тыһыынчаттан тахса киһи открепительнай удостоверение ылбыт эбит буоллаҕына, 2 тыһыынчата эрэ быыбарга кыттыбыт. Онон эрдэ куоластааһын систематын туһанан быыбарга кыттааччы элбиэҕэ уонна быыбар күн сатаан кэлбэт дьон бэйэлэрин бырааптарын толору туһаныахтара дии саныыбын», — диэн бэлиэтиир Алексей Ильич. Онон быыбар күнүгэр атын сиргэ сылдьар дьон эрдэттэн уонча хонук иннинэ быыбардыыр учаастактарга кэлэн куоластыахтарын сөп.

 

 Маны таһынан быыбардааһын сокуонугар кандидаттар илии баттааһыны хомуйууларыгар, муниципальнай быыбардары ыытыы үбүлээһинигэр, кандидаттарга ирдэбиллэри туруорууга уларыйыылар киирдилэр. Ол курдук, республикатааҕы быыбардарга партия испииһэгэр киирбит кандидаттар нэһилиэнньэ 0,5 %, биир мандааттаахтар 0,3 % илии баттааһыннарын ылыахтаахтар. Оттон муниципальнай быыбарга партиялаахтарга уонна биир мандааттаахтарга 0,5 % быһылынна.

 

Муниципальнай быыбарга эбэн эттэххэ, өскөтүн депутакка турар кандидаттар быыбары ыыталларыгар 5 тыһ. солк. кыраны туһанар буоллахтарына, анал счет арыйаллара ирдэниллибэт буолла. Ону сэргэ биир дьоһун уларыйыынан кандидаттартан барыларыттан үөрэммиттэрин туһунан докумуоннарын ирдиэхтэрэ. Онон кэлэр быыбардарга «үөрэҕэ суох киһи кандидатынан турда» диэн кэпсэтии суох буолуохтаах.

 Депутаттар иллэрээ күннээҕи пленарнай мунньахха «Саха сирин былааҕын туһунан» сокуоҥҥа уларытыы киллэрдилэр. Ол курдук, 14 уонна 33 ыстатыйаларынан Саха сирин былааҕын араас дьаһалга ким баҕарар илдьэ сылдьара, государственнай бырааһынньыктар кэмнэригэр дьиэтин таһыгар иилэрэ көҥүллэнэр буолла. Ону таһынан государственнай былааҕы сиргэ-буорга тэпсибэккэ, киһилии илдьэ сылдьыы сокуонунан бигэргэтилиннэ.