Напомним, в ноябре 2014 года Президент Кыргызской Республики  Алмазбек Атамбаев во время встречи с Председателем Государственного Собрания (Ил Тумэн) Республики Саха (Якутия) Александром Жирковым предложил силами ученых и общественных деятелей Кыргызстана и Якутии издать книгу о деятельности Максима Аммосова в должности первого секретаря Киргизского обкома ВКП(Б). Идея Президента Киргизии была поддержана, создана рабочая группа, намечено содержание проекта. Теперь долгая и кропотливая работа над книгой вступила в завершающую фазу. Сегодня, 19 февраля 2015 года, спикер парламента Республики Саха (Якутия) Александр Жирков провел рабочее совещание по подготовке к изданию книги о Максиме Аммосове.
 
В работе совещания приняли участие генеральный директор Национального книжного издательства “Бичик” Август Егоров, главный библиотекарь Национальной библиотеки им. А.С. Пушкина Валентина Павлова, руководитель республиканского департамента по архивному делу Айталина Захарова, доцент Северо-Восточного федерального университета им.М.К. Аммосова Платон Слепцов, старший референт Ил Түмэна Мария Илларионова. Были  обсуждены завершающие штрихи по содержанию и формату книги, уточнены сроки издания, особенности международного книгоиздания.
 
Примечательно, что издание книги будет осуществлено совместными усилиями якутского издательства «Бичик» и кыргызского «Турар». Еще в 2012 году по инициативе Александра Жиркова был выпущен совместный документальный фильм "Максим Аммосов. 230 дней в Кыргызстане". Создатели фильма- творческая группа НВК «Саха» и Национальная киностудия "Кыргызфильм» им. Толомуша Океева. Также в 2014 году в Кыргызстане был осуществлен и издан перевод на кыргызский язык якутского олонхо "Ньюргун Боотур Стремительный", а в Якутии был издан кыргызский эпос «Манас» в сокращенном переводе на якутский язык. Оба эпоса провозглашены ЮНЕСКО нематериальными шедеврами человечества.
 
Выпуск книги о легендарном общественно-политическом деятеле всесоюзного масштаба, сыне якутской земли -  это третий совместный культурно-просветительский проект Якутии и Кыргызстана. Недаром предисловие к книге написали главы двух республик - Президент Кыргызской Республики Алмазбек Атамбаев и Глава Республики Саха (Якутия) Егор Борисов.
 
«Книгу следует дополнить кратким библиографическим справочником «среднеазиатского периода» деятельности Максима Аммосова в Казахстане и Киргизии, обратив главное внимание на период работы Максима Кировича в Киргизии. Книга станет интереснее, если увеличить количество фотографий как рабочих, так и семейных», - отметил Александр Николаевич. Международное издание планируется на русском языке, некоторые документы будут на киргизском. Участники совещания поддержали предложение Августа Егорова дополнить книгу вкладышем с компакт-диском совместного документального фильма "Максим Аммосов. 230 дней в Кыргызстане".
 
По воспоминаниям супруги Раисы Израилевны, Максим Кирович уже предчувствовал надвигающуюся волну репрессий советско-партийных работников 1937 года. Но он, как пламенный патриот нового строя, наполнял каждый час своей жизни кипучей деятельностью. 5 декабря 1936 года Кыргызская республика получила статус союзной. 22 марта 1937 года на VIII очередном пленуме Киргизского обкома ВКП (Б), по рекомендации Центрального Комитета партии Максим Аммосов был избран первым секретарем.
Что успел сделать за 230 дней на своем новом и последнем посту Максим Аммосов в XI союзной республике? Как защищал национальные кадры от начавшейся «ежовщины»? Какую последовательную линию проводил после зловещего для всей страны февральско-мартовского пленума ЦК ВКП(б) 1937 года? Почему Максима Аммосова  называют «легендарным»? На эти и другие вопросы ответит новая книга. Важно, чтобы кыргызы вспомнили о вкладе в развитие государственности Кыргызской Республики Максима Кировича, а якутяне подробнее узнали о масштабах работы своего земляка.
 
Книга увидит свет в Кыргызстане. Презентация издания в Якутии намечена на 27 апреля, День государственности республики, и состоится на родине Максима Аммосова- в селе Хатырык, в Республиканском музее государственности.
 
Пресс-служба Ил Тумэна
 
Александр Жирков: “Максим Аммосов аатын үйэтитии тохтообокко бара туруо”
 
Саха норуотун чаҕылхай уолун Максим Кирович Аммосов сырдык аатын үйэтитиигэ өссө биир хардыы оҥоһулунна. Ол курдук М.К.Аммосов Киргизияҕа партия обкомун бастакы секретарын дуоһунаһыгар 1937 сыллаахха кылгас кэмҥэ олорбут, киргиз норуотун махталлаах өйүгэр-санаатыгар үйэлэргэ хаалар гына тахсыылаахтык үлэлээбит кэмин туһунан кинигэни бэчээккэ бэлэмнээһиҥҥэ сүбэ мунньаҕы Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков олунньу 19 күнүгэр ыытта.
 
Кинигэни бэлэмнээн таһаарар туһунан икки өттүттэн сөбүлэһии Александр Жирков ааспыт сыл сэтинньи 14 күнүгэр Бишкек куоракка Кыргызтан Республикатын Президенин Алмазбек Атамбаевы кытта көрсүһүүтүн кэмигэр  ситиһиллибитэ. Ол көрсүһүүгэ Киргизия советскай государствотын бастакы салайааччыларыттан биирдэстэрэ М.К.Аммосов саҥа тэриллибит Киргизия Республикатын салалтатыгар олохтоох дьону күүскэ үүннэрбитин, репрессия ыарахан кэмигэр национальнай кадрдары көмүскэспитин Кыргызтан Президенэ үрдүктүк сыаналаан, 2012 сыллаахха Бишкек куорат киинигэр М.К.Аммосовка дьоһуннаах пааматынньык туруоруллубутун бэлиэтээн туран, Түмэн спикерэ Александр Жирков Кыргызтан Республикатын Президенигэр Алмазбек Атамбаевка республика бар дьонун аатыттан махтал тылларын тиэрдибитэ. Онно Алмазбек Атамбаев М.К.Аммосов аатын Кыргызтаҥҥа салгыы үйэтитэр туһугар саха норуотун бастыҥ бэрэстэбиитэлин, бөдөҥ салайааччы туһунан кыргыз уонна саха учуонайдарын, общественнай деятеллэрин кыттыгас кинигэлэрин суруйан таһаарарга тыл көтөхпүтэ. Онон Александр Жирков кинигэни бэлэмнээн, бэчээккэ таһаарыы бырайыагын көҕүлээн, иилээн-саҕалаан, бу үлэ түмүктэнэн эрэр – кинигэ нууччалыы уонна кыргызтыы тылларынан быйыл саас муус устарга Саха Республикатын Государственноһын күнүн көрсө тахсыаҕа.
 
Сүбэ мунньахха “Бичик” кинигэ кыһатын генеральнай директора Август Егоров, республика Национальнай библиотекатын сүрүн библиотекара Валентина Павлова, Архыып дьыалатыгар департамент салайааччыта Айталина Захарова, ХИФУ доцена Платон Слепцов, Ил Түмэн старшай референэ Мария Илларионова кинигэ ис хоһоонун, форматын, тахсар болдьоҕун, кээмэйин, үбүлээһинин өссө төгүл чопчулуур уонна тас дойду издательствотын кытта кинигэни бииргэ бэчээттээн таһаарыы уратыларын учуоттуур туһунан кэпсэтиилэргэ кытыннылар. Ол курдук кинигэҕэ Саха Республикатын Ил Дарханын Егор Борисов уонна Кыргызтан Республикатын  Президенин Алмазбек Атамбаев аан тыллара, Максим Аммосов олоҕун уонна үлэтин Орто Азиятааҕы кэмин хабар, ордук чуолаан Кыргызтаннааҕы (ол иһигэр Казахстаҥҥа) кэмин кэрэһилиир икки өттүттэн, Саха Республикатыттан итиэннэ Кыргызтан Республикатыттан, хомуллубут, булуллубут матырыйаалларга архыып дааннайдара, хаартыскалар, ыстатыйалар, суруйуулар итиэннэ кылгас биобиблиографическай ыйынньык киириэхтээхтэр. Норуоттар икки ардыларынааҕы бу кинигэ нууччалыы тахсара былааннанар, ол эрээри сорох докумуоннар хайдах баарынан кыргыз тылынан киириэхтэрэ. 
 
“Максим Кирович Аммосов туһунан кылгатыллыбыт библиографическай ыйынньык киирэрэ сөп этэ. Онуоха сүрүн болҕомтону Кыргызтан кэминээҕи үлэтигэр туһаайыахха. Ааҕыллымтыа кинигэ буоларыгар  хаартыска балайда элбэх буолара бэрт этэ”, -- диэн спикер Максим Аммосов Кыргызтаҥҥа үлэлээбит кэминээҕи хаартыскалары эбии көрдүүрү наадалааҕынан аахта. 2012 сыллаахха Александр Жирков көҕүлээһининэн итиэннэ бырайыагы салайыытынан республика государственнай телерадиокомпанията итиэннэ «Кыргызфильм» Национальной киностудияны кытта кыттыгас уһулбут  “Максим Аммосов. 230 дней в Кыргызтане.” диэн Максим Аммосов Кыргызтаҥҥа олоҕун уонна үлэтин туһунан документальнай киинэлэрин дискэтин бу кинигэҕэ холбуу угар сөптөөҕүн туһунан Август Егоров этиитигэр мунньах кыттыылаахтара сөбүлэстилэр.
 
“Кыргызтантан бу үлэҕэ кыттара быһаарыллыбыт “Турар” уонна Саха сириттэн “Бичик” кинигэ кыһалара бииргэ үлэлээннэр, тэҥҥэ бэчээттээн таһаараллара ордук”, -- диэтэ Александр Жирков. Тоҕо диэтэххэ, ааспыт сылга сэтинньи ый саҥатыгар “Бичик” кинигэ национальнай кыһатыгар “Манас” кылгатыллыбыт текстин сахалыы тылынан, оттон  “Дьулуруйар Ньургун Боотур” олоҥхо Кыргызтан “Турар” кинигэ кыһатыгар кыргыз тылынан эр-биир дьоһуннук бэчээттээн таһаарбыт уопуттара баар итиэннэ үбүлээһинин уонна тарҕаныытын боппуруостарыгар быдан чэпчээн тахсара суолталаах.
 
Кэргэнэ Раиса Израилевна ахтыытынан, Максим Кирович сэбиэскэй-партийнай үлэһиттэргэ 1937 сыллааҕы репрессия ыар тыына саба халыйан иһэрин эрдэттэн сэрэйбит. Саҥа кэм уоттаах-төлөннөөх салайааччытын олоҕун хас биирдии чааһа оргуйар үлэ үөһүгэр этэ. 1936 сыллаахха ахсынньы 5 күнүгэр Киргиз Республиката автономияттан  союзнай таһымнаах анал туругу ылбыта. М.К. Аммосов 1937 сыллаахха кулун тутар 22 күнүгэр Бүтүн Россиятааҕы Компартия Киргизиятааҕы обкомун  VIII уочараттаах пленумугар партия Киин кэмитиэтин этии киллэриитинэн бастакы секретарынан талыллыбыта.  XI союзнай республикаҕа ити 230 күн иһигэр Максим Аммосов саҥа уонна бүтэһик дуоһунаһыгар тугу ситиспитэй?  Саҕаланан эрэр “ежовщинаттан” национальнай кадрдары хайдах быыһаабытай? Бүтүн дойдуга ыараханнык дьааһыйбыт 1937 сыллааҕы партия Киин кэмитиэтин олунньутааҕы-кулун тутардааҕы пленумугар ханнык хайысханы  утумнаахтык тутуспутай? Максим Аммосов тугу оҥорбутай уонна тоҕо уос номоҕор киирбитэй? Ити уонна да атын ыйытыыларга саҥа кинигэ сиһилии хоруйу толору биэриэҕэ. Кыргызтар Максим Кирович дойду государственноһын сайдыытыгар киллэрбит кылаатын, оттон сахалар бэйэлэрин биир дойдулаахтарын далааһыннаах үлэтин туһунан өссө дириҥник билиилэригэр бу кинигэ улахан суолталаах буолуо.
 
Александр Жирков: “Максим Аммосов аатын үйэтитии тохтообокко бара туруо”, -- диэнбары үлэлэри түмүктээн, кинигэни таҥар үлэни саҕалыырга ыйыы биэрдэ.
 
Ил Түмэн пресс-сулууспата