Дойдубут Правительствотын Председателэ Владимир Владимирович Путин «Россия: национальнай боппуруос» диэн дири² ис хо´оонноох ыстатыйатын аа±ан баран, би´иги республикабыт олохтоохторо бука бары да±аны элбэ±и толкуйдаабыт буолуохтаахтар. Дьон-сэргэ таптаан аа±ар ха´ыата «Саха сирэ» бу ыстатыйаны тула киэ² кэпсэтиини са±алаабыта саамай с³пт³³х, мин эмиэ, норуот талбыт депутата буоларым бы´ыытынан, бу дьµµллэ´иигэ кыттарга, бэйэм санаабын э´игини кытта µллэстэргэ бы´аарынным.
£йдµµргµт курдук, 2009 сыл бµтµµтµгэр Российскай Федерация Президенэ Дмитрий Анатольевич Медведев «Иннибит диэки, Россия!» диэн ыстатыйатын эмиэ маннык киэ²ник дьµµллэспиппит. Мин онно бэйэм алта этиибин суруйан ыыппытым, ону та´ынан В.В.Путин а´а±ас эфиригэр интернет н³²µ³ икки ыйытыгы биэрбитим. Чуолаан, оччолорго Татарстан Президенэ Минтимер Шаймиев «Ксенофобия, омугумсуйааччылар уонна скинхедтэр араас бы´ыылара, национальнай тема±а ал±ас этиллибит тыл-³с уонна нуорма-быраап м³ккµ³рдээх барыллара – бу барыта би´иги элбэх омуктан турар норуоппут сомо±оло´уутугар к³м³л³сп³т» диэн этиитин толору ³йµµрбµн биллэрбитим. Скинхедтэри кыайа-хото туппат, кинилэри уодьуганнаппат буоллахпытына федеративнай уонна правовой государствоны сайыннарар, бэйэбит гражданнарбыт бырааптарын, омук бы´ыытынан дьо´уннарын к³мµскµµр, куттала суох буолууларын сити´эр кыахпыт суох диэбитим. Билигин да±аны мин ити этиибиттэн аккаастаммаппын, фашистыы идеологияны рак искэ²ин курдук киэр илгиэх тустаахпыт.
Владимир Владимирович бу у´улуччу суолталаах тема±а суруллубут ыстатыйатын аа±ан баран, хас да тµгэни олус с³бµлээтим. Холобур, кини «былаас федеральнай уорганнарын тиґигэр национальнай сайдыыга, национальностар икки ардыларынаа±ы туруктаах буолууга, этностар хардарыта сыґыаннаґыыларын боппуруостарыгар эппиэттиир анал структураны тэрийэри наадалаа±ынан аа±абын», - диир. Бу саамай с³пт³³х этии. Билигин Россия±а бу буоппуруостар региональнай сайдыы министерствотын дьаґайыытыгар бааллар да, бу тэрилтэ µттэлээх µлэни бу хайысха±а отой ыыппат.
Татарстан бастакы Президенэ Минтимер Шаймиев, би´иги республикабыт лидердэрэ да±аны бу боппуруо´у к³т³хпµттэрэ ыраатта. Чуолаан, Шаймиев «би´иги дойдубутугар омуктар икки ардыларынаа±ы сы´ыанна´ыыларынан федеральнай та´ым²а дьарыктанар боломуочуйалаах уорган тэриллиэн наада» диэбитэ. Кини этэринэн, Россия омуктарын дьыалаларыгар министерствоны тэрийэр кыаллыбат буолла±ына, бу боломуочуйалары дойду парламенын µрдµкµ палаататыгар – Федерация Сэбиэтигэр – сµктэриэххэ с³п диэн санаалаах.
РФ Правительствотын Председателэ бэйэтинэн итинник структура наадалаа±ын билиммитэ улахан суолталаах. Кини этэринэн, бу тэрилтэ дойду президенин, правительство салалтатын кытары быґаччы бииргэ µлэлиир уонна чопчу былаас боломуочуйалаах коллегиальнай уорган буолуохтаах. Би´иги, Саха сирин олохтоохторо, бу боппуруо´у дьµµллэґиигэ быґаччы кыттыахпытын, бэйэбит этиилэрбитин хайаан да киллэриэхпитин наада.
Аны туран, В.В.Путин Россия оскуолатын хас биирдии выпускнига хайаан да аа±ыахтаах 100 кинигэтин испииґэгин о²оруу ту´унан этиитэ бол±омтобун тарта. Бэйэтин ытыктыыр ки´и бэйэтин омугунан – улаханыттан, кыратыттан тутулуга суох – киэн туттуох тустаах. Бу киэн туттуу сµппэтин-симэлийбэтин инниттэн араас омуктарга тэ² усулуобуйа тэриллиэхтээх. Би´иги, саха омук, атын омуктары кытта алты´арбытыгар бэйэбит культурабытын харыстыырбыт наадатын ту´унан ³сс³ £кс³кµлээх £л³кс³й «Саха интеллигенциятыгар» суругар этэн турар.
Билигин оскуола µ³рэнээччилэрэ, би´иги о±олорбут, сиэннэрбит, кинигэни аахпат буолбуттара – олоххо чахчы баар суол, кистэл буолбатах. Библиотека±а сылдьалларын оннугар кинилэр «кµ³х экраны», компьютеры ³р³ мы²аан олороллорун ордороллор. Бу – бµтµн Россия µрдµнэн аа²наабыт улахан проблема диэн сыаналыыбын. Оттон аахпат ки´и хайдах да сатаан µ³рэ±и µчµгэйдик ба´ылаабат, киэ² билиилэммэт-к³рµµлэммэт, культуратын та´ымын µрдэппэт кутталлаах.
Онон В.В.Путин бу идеята, мин саныахпар, у´улуччу суолталаах, культура, µ³рэх, кадрдары бэлэмнээ´ин эйгэтигэр аныгы кэм ирдэбилигэр эппиэттиир дьайыы буолар. Аа±арга булгуччулаах 100 кинигэ испии´эгэ о²о´улунна±ына, хас биирдии оскуола±а элбэх µлэ ыытыллыахтаах. Хас биирдии учуутал, кылаас салайааччыта араас тэрээ´иннэри – диспуттары, кылаас чаастарын уо.д.а. – ыытыахтаах дии саныыбын.
Маны та´ынан, Владимир Владимирович эппитин курдук, о±ону аа±арга µ³рэтии кµ´эйии кµµ´µнэн ыытыллара сатаммата буолуо. Ол оннугар, араас басты² ³йт³н суруйуу куонкурустарын, олимпиадаларын ыытан к³±µлµµр ордук к³дьµµстээх. £сс³ маныаха КВН кулууптарын кытыннарыы, оло²хо ы´ыахтарын программаларыгар ³йт³н аа±ыы кµрэхтэрин киллэрии бэрт буолуо этэ.
Бу µлэ биир кэмнээх, быстах кампания курдук буолбакка, ти´игин быспакка ыытыллар µлэ±э кубулуйуохтаах. ¥µнэр к³лµ³нэбит ³йµн-санаатын сайыннарыыга, интеллектуальнай баайын ха²атарга дьаныардаахтык ылсан µлэлиэхтээхпит. Аа±ыыга интэриэ´и с³ргµтµµ иитии-µ³рэтии биир сµрµн хайысхатынан буолуохтаах.
Аны, мин санаабар, сµ²кэн суолта аа±арга булгуччулаах 100 кинигэ испии´эгэр саха литературатын классиктарын айымньыларын эбэтэр оло²хобутун киллэттэриигэ ууруллуохтаах. Би´иги, Ил Тµмэн депутаттара, инньэ дии саныыбыт.
«Российскай Федерация±а µ³рэхтээ´ин ту´унан» федеральнай сокуон о²о´улларыгар би´иги республикабыт к³хт³³хтµк кыттыбыта, депутаттар, правительство, учууталлар бµттµµн к³м³л³³н бэйэбит этиилэрбитин киллэрбиппит. Т³р³³бµт тылы µ³рэтиигэ, национальнай компоне²²а сы´ыаннаах к³нн³рµµлэрбит учуоттаммыттара. Билигин В.В.Путин ыстатыйатын аа±ан баран, араа´а, ол барыта олоххо киирэригэр усулуобуйа олохтоноругар т³рµ³т µ³скээтэ диибин, эрэлбит улаатта.
£сс³ биир мин бол±омтобун тардыбыт тµгэн – государство миграционнай политикатын хаачыстыбатын биллэрдик µрдэтэр наадата тирээбитин ту´унан. Правительство Председателэ этэринэн, «сµдµ миграционнай хамсааґыннары бµтµн континеннар µгэс буолбут олохторун уонна майгыларын уларытар кыахтаах «норуоттар улуу кіґµµлэрин» курдук ааттыыр буоллулар». Бу кырдьык, бµгµ²²µ олохпут биир бэлиэ к³стµµтэ. Норуоттар улуу к³´µµлэрин тµмµгэр Улуу Римскэй империя суох буолбута. Оттон билигин би´иги дойдубутугар, республикабытыгар омук сириттэн кіІµлэ суох киирии, би´иги дьоммут µлэлэрин миэстэтин былдьаан ылыы элбээтэ. Гастарбайтер диэн ааттанар µлэ´иттэр хас биирдии тутуу объегар, онноо±ор сир баайын хостоо´у²²а бааллар. Маны сокуон ³ттµттэн хааччахтаа´ы²²а, бэрээдэктээ´и²²э улахан бол±омто ууруллуохтаах.
Россия±а сиэр-майгы, духуобунай сайдыы боппуруостара инники кµ³²²э тахсыахтаахтар. Национальнай µгэстэри, араас омуктар культураларын ытыктаа´ын, хардарыта байытыы – бу буолар би´иги норуоппутун сомо±олуур, холбуур сµдµ кµµс. Оччо±о эрэ би´иги элбэх омуктаах государствобыт чэлгийэ сайдыа±а.
Александр Уаров, Саха Республикатын народнай депутата, Ил Тµмэн бюджекка, үпкэ, тµ´ээн уонна сыана политикатыгар, бас билии уонна приватизация боппуруостарыгар сис кэмитиэтин председателэ