Государственное Собрание (Ил Тумэн)
Республики Саха (Якутия)

Официальный сайт


Воспоминания ветеранов, статьи об участниках Сталинградской битвы,
не вошедшие в книгу «Воины-якутяне в Сталинградской битве. 17 июля 1942 г. – 2 февраля 1943 г.»

Гоголев Николай Николаевич

(1902-1990)

 

Уруу-хаан киэҥ туттар киһитэ

Биһиги аҕабыт Гоголев Николай Николаевич 1902 сыллаахха тохсунньу 10 күнүгэр Уус Алдан оройуонун (улууһун) Баатаҕай нэһилиэгэр төрөөбүт. Ийэлээх аҕата оччолорго «Дара» диэн алааска өбүгэ сиэринэн сүөһү ииттэн, оттоон-мастаан, бас билэр өлбүгэ сирдээх буолан, оҕо-уруу ииттэн олорбуттар. Ньукулайдара кыанар буолаатын кытта дьиэ ис-тас үлэтигэр, булка-алка бэйэлэрин кытта тэҥҥэ илдьэ сылдьан такайбыттар. Ол иһин аҕабыт наһаа мындыр толкуйдаах, ыраас туттуулаах бириинчик эбитэ үһү.

Сахаҕа ортону үрдүнэн уҥуохтаах, бэйэтигэр сөп эттээх-сииннээх, иҥиир-ситии, көбүс-көнө уҥуохтаах киһи этэ. Үрдүк ньалаҕар сүүстээх уһун сирэйдээҕэ. Күлүү-оонньуу аргыстаах, сороҕор эгэлээх тыллаах, наһаа элбэх кэпсээннээх этэ. Сытыы тыллаах буолан дьону-сэргэни да өһүргэтэр түгэннэрдээҕэ, ол гынан баран киниэхэ ким да өс-саас туттубат этэ. Хата туттара үчүгэйин, кыайарын-хоторун иһин, ордук тутуу үлэтигэр, булка-алка, аттыгар куруук бииргэ үөрдүһэр доҕоро-атаһа элбэх буолааччы.

16 сааһын туолаат да оччотооҕу «Булун» диэн аатырар холкуос чилиэнинэн суруллубут. Онтон салгыы бөдөҥсүйбүт «Молотов», «Правда» холкуостарга тутууга, булка тутаах киһинэн сылдьыбыт. Билигин төһө да 60-ча сыл аастар, Баатаҕайга кини иилээн-саҕалаан тутуспут бөдөҥ тутуулара, туһалыы тураллар. Ол курдук, тыа хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, советскай-партийнай салайааччы, биир дойдулаахпыт Денис Алексеевич Ефимов ахтан аһарбытынан: 1957 сыллаахха үлэҕэ киирбит Баатаҕай орто оскуолатын дьиэтэ, билигин музей буолан турар учууталлар 2 квартиралаах уопсайдара, холкуос бэрэссэдээтэлигэр В.К. Федоровка анаммыт сүүнэ улахан дьиэ, «Халдьаайыттан» көһөрүллэн киирбит урукку балыыһа, 2 квартиралаах совхоз үлэһиттэрин уопсайдара (билиҥҥи маҕаһыын), эргэ кулууп салҕааһына тутуллубуттар.

Бэйэтин кэмигэр оройуоҥҥа аатырбыт тэрилтэҕэ Илья Иванович Артамонов, Евдокия Афанасьевна Ефимова «Ньургун Боотур» олоҥхону дьоҥҥо-норуокка умнуллубат гына туруорбут дьиэлэрэ. Баҕар онтон Баатаҕайга өбүгэ төрүт үгэстэригэр, култууратыгар сүгүрүйүү кыыма сыдьаайбыта буолуо.

Ханнык да тутууга кыттыстаҕына тээтэбит сирин-дойдутун таптыыр, хас биирдии маһын ааҕа билэр киһи быһыытынан, араас сирдэргэ бэлиэтии көрбүтүн, тутуу акылаатыгар сөптөөх мастарын ыйан биэрэр эбит. Кини бэлэмнэспит акылаатыгар түспүт Баатаҕай орто оскуолатын, уопсайын дьиэлэрэ 63-с сылларын туох да буолбакка көрүстүлэр дииллэр. Кини бэлэмнээбит баараҕай тиитинэн оҥоһуллубут сэргэтин оскуола 50 сыллаах үбүлүөйүгэр анаан 1979 сыл бэс ыйын 16 кунугэр оччотооҕу үлэ уруогун учуутала Суоттуттан төрүттээх Васильев Егор Егорович силигин ситэрэн чочуйан өйдөбүнньүк туруорбуттара оскуолаҕа киириигэ тиэргэн маанылаах миэстэтэ буолан турар.

1985 сыллаахха, Кыайыы 40 сыллаах үбүлүөйүн көрсө, Баатаҕай бэтэрээннэрэ иилээн-саҕалаан Болуоссат туппуттара нэһилиэк олохтооҕо барыта ытыктыыр сирэ буолан, сыл аайы саҥардыллан, тупсан иһэр. Оччолорго тээтэбит 83 саастааҕар кыттыһан 12 тыыннаах бэтэрээн ортотугар 2-с киһинэн ахтыыга киирэн сурулла сылдьар.

Уус сэрии бэтэрээнин туһунан ахтыыга Томтор сэргэтин туһунан кыбытарбыт наадалаах. Эмиэ сэрии бэтэрээнэ, Бурнашев Николай Алексеевич суруйбутунан, чугас дьоно, бииргэ үөскээбит, үлэлээбит-хамсаабыт, оонньообут-көрүлээбит атастарын-доҕотторун кэриэстээн, анаан-минээн хайа эрэ алаастан талан сэргэ маһыгар сөптөөҕү булан киллэрэн, бүөбэйдээн, оччотооҕу салалта, тыыннаах бэтэрээннэр көмөлөрүнэн, сүбэлэринэн-амаларынан үбүлүөйү көрсө өйдөбүнньүгү бэлэмнииргэ ылсыбыт. Оччоттон-баччаҕа диэри сэргэни туруоруу саха омукка кэһиллибэт анал үгэстэрдээх буоллаҕа. Мындыр киһи быһыытынан барытын тутуһан, туох баар чочуйар үлэтин бэйэтэ оҥорон, төбөтүгэр ат төбөлөөн, былааннаабыт кэмнэригэр бэлэм гыммыт. Онон ол сэргэни Томторго, билиҥҥи ыһыахтыыр сир арҕаа диэки тумуһугар, 1975 сыл от ыйын 12 күнүгэр Кыайыы 30 сылыгар анаан туруорбуттарын туһунан тыыл бэтэрээнэ Готовцев Иван Федорович ахтыытын оскуола музейын салайааччыта Ксенья Иннокентьевна Румянцева харайа сылдьарын көрөн олус махтанныбыт. Дьэ, бу тээтэбит, Сталинград оборонатын кыттыылааҕын дьонугар-сэргэтигэр хаалларбыт дьоһун бэлэҕэ буолар.

Николай Николаевич Гоголев фроҥҥа ынырыллар бэбиэскэни Баатаҕай нэһилиэгин сэбиэтиттэн 1942 сыл бэс ыйыгар туппут. Оччолорго кини 40 саастаах холкуос туруу үлэһитэ, уруу-аймах баар эрэ көрөр-харайар, иитэр-аһатар киһитэ эбит. Алааһыттан арахсыбатах, үөрэҕэ суох, нуучча диэни харахтаабатах тыа сахата дьылҕа-хаан ыйааҕынан Челябинскайга тиийбит. Бэйэтин ахтарынан, онно ый кэриҥэ уопсай үөрэҕи барбыт. Биһиги дьиэ кэргэҥҥэ киниэхэ сыһыаннаах малы-салы, чуолаан докумуоннары кичэллээхтик хараллан уурулла сылдьар. Ол иһигэр, 1942 сыл балаҕан ыйын 13 күнүгэр рота командира толорбут «Красноармейская книжка» диэн дьоҕус буолан баран, бэрт элбэҕи, дьоһуннааҕы кэпсиир туоһута баар. Онно суруллубутунан, I стрелковай батальон II ротатын стрелога буолбут. Холкуос суотчута үөрэппитин үтүгүннэрэн үөрэҕэ суох аҕабыт палочка курдук уруһуйдаан аатын-суолун 3 буукубатын бэлиэтээхтээбит. Бэс ыйын 23 күнүгэр ыҥырылынна диэн суруллубут. Дьонуттан Матвеева Аксинья Николаевна диэн эдьииийин аатын киллэртэрбит. Сэриигэ киириэхтээх киһи, бас билэр, илдьэ сылдьар баайа-мала диэн биирдии пилоткаттан, атахха сөрөнөр угунньатыттан саҕалаан, кура, флягата уо.д.а. бэрилиннэ диэн ыйыллыбыт. Бирисээгэни 1942 сыл балаҕан ыйын 16 күнүгэр ылла диэн бэлиэтэммит. Дьэ, ол курдук, байыас Күөгэлэп Сталинграды көмүскүү аттаммыт. Ржев куорат чугаһыгар кыргыһыыга 3 ый курдук буолаат, хаҥас бүлгүнүгэр уонна ньилбэгэр бааһырбыт. Ол туһунан 1979 сыллаахха Уус Алдаҥҥа ВТЭК биэрбит справкатыгар суруллубут: «Состояние после оскольчатого ранения левого плеча, плечевого сустава, левого бедра. Контрактура левого плечевого сустава», – диэн. Бу бааһырыы содулугар ааспат-арахпат сүрэх ыарыыламмыта, III-с группалаах сэрии инбэлитинэн билиниллибитэ. Бааһырбыт саллааты Сталинград, Комаровск, Саратов госпиталларыгар сытыаран эмтээн баран, 1943 сыллаахха дойдутугар атаарбыттар.

Дойдутугар эргиллэн кэлээт да, оччотооҕу олох туохха наадыйарынан, күүһэ, сатабыла кыайарынан кыттыспытынан барбыт. Пенсионнай удостоверениеларыгар суруллубутунан, 1967 сыл ыам ыйыгар 17 солкуобай 80 харчы, 1974 сыл ахсынньы 16 күнүгэр 45 солкуобай, бүтэһигин 1975 сыл кулун тутар 10 күнүттэн 70 солкуобай анаммыт.

Н.Н. Гоголев Ийэ дойдутугар үтүөлэрин иһин ылбыт наҕараадаларын туоһулара:

- «За доблестный труд в Великой Отечественной войне 1941-1945 г.г.», ССРС Үрдүкү Сэбиэтин, Президиумун 1947 сыл бэс ыйын 6 күнүгэр анаабыт мэтээлэ;

- «Кыайыы 20 сыла» 1965 сыл ыам ыйын 7 күнүгэр анаммыт мэтээл;

- «Кыайыы 25 сыла», ССРС Оборонатын миниистэрэ Маршал А.Гречко илии баттааһыннаах бэлиэтэ;

- «Кыайыы 30 сыла» 1975 сыл муус устар 25 күнүнээҕи анаммыт мэтээл;

- «Кыайыы 40 сыла» 1985 сыл муус устар 12 күнүгэр анаммыт мэтээл;

- «ССРС сэбилэниилээх күүстэрин 50 сыла», 1967 сыл ахсынньы 26 күнүгэр анаммыт мэтээл;

- «ССРС сэбилэниилээх күүстэрин 60 сыла» 1978 сыл тохсунньу 28 күнүгэр бэриллибит мэтээл;

- «ССРС сэбилэниилээх күүстэрин 70 сыла» 1988 сыл тохсунньу 28 күнүгэр анаммыт мэтээл;

Саамай суолталаах бойобуой наҕараадата, «Аҕа дойду сэриитин I степеннээх ордена» 1985 сыл кулун тутар 11 күнүгэр ССРС Урдуку Сэбиэтин Президиумун Укааһынан анаммыт.

Үлэҕэ-хамнаска үтүө суобастаах сыһыана элбэхтик бэлиэтэммитэ, ол курдук, төрөөбүт нэһилиэгин Бочуоттаах гражданина буолта. Партизан Заболоцкай аатынан сопхуос Бочуотун кинигэтигэр киллэриллибитэ. 1981 сыл ыам ыйын 29 күнүгэр Үлэ бэтэрээнин аатын ылбыта уонна мэтээлинэн наҕараадаламмыта.

Тээтэбит сэрииттэн эргиллэн кэлэн баран, холкуос дьоно-сэргэтэ таптаан «Ыстахаанабынан» ааттаабыт бастыҥ ыанньыксытын, 3 улахан уоллаах Румянцева Екатерина Афанасьевнаны көрсөн, холбоһуохтарын, уолаттара сөбүлээбэккэ, табыллыбатахтар. Тапталларын бэлиэтэ биир кыыс оҕо буолбут. Билигин 74 саастаах Екатерина Николаевнаны Күөгэлэп аймахтар бары билинэн, ылынан, оччоттон баччаҕа диэри улахан эдьиий буолар. 1945 сыллаахха 1 оҕолоох соҕотох хаалбыт Ульяна Иннокентьевна Белолюбскаяны көрсөн, сөбүлэһэн, дьылҕаларын холбообуттар. Барыта 10 уопсай оҕоломмуттарыттан билигин 4 оҕо баар. Бары олоххо суолларын булбут, Дьокуускайга уонна төрөөбүт нэһилиэктэригэр ньир-бааччы олохтоох кыргыттар. Онон Күөгэлэптэн долган уонна украинец күтүөттэр хааннара буккаастаах 15 сиэн, 30-ча хос уонна хос-хос сиэн баар.

Тээтэбитин, эһэбитин, хос, хос-хос эһэбитин, Сталинград оборуонатын кыттыылааҕа Николай Николаевич Гоголевы үтүөттэн үтүө эрэ тылларынан ахтабыт, сырдык мөссүөнүгэр сүгүрүйэбит.

Дьиэ кэргэн архибын уонна Баатаҕай орто оскуолатын материалын туһанан
сурукка тистэ кыыһа Екатерина Николаевна Румянцева